ΟΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΔΥΣΗ ΤΗΣ ΡΩΜΑΪΚΗΣ ΟΙΚΟΥΜΈΝΗΣ ΩΣ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΦΕΟΥΔΑΡΧΙΑΣ (6ος – 13ος αι.).
Κοινό στοιχείο των 2 κοινοτήτων αποτελούσε η θεμελιώδης ανισότητα:
ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ Η ΝΕΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΣΤΡΩΜΑΤΩΣΗ ΣΤΗΝ ΥΠΑΙΘΡΟ κ' ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ (4ος – 7ος αι. μ.Χ.)
Πρωτοκαθεδρία βαρβάρων έναντι της παραδοσιακής τάξης των πατρικίων, τόσο στο πεδίο της μάχης, όσο και στη νεοδιαμορφωμένη τάξη. Εδραίωση των βαρβαρικών ηγεμονιών στα εδάφη της Αυτοκρατορίας.
Χάρη στις μετακινήσεις γερμανικών και άλλων φύλων, παρατηρείται ανάμειξη των 2 κοινοτήτων με αποτέλεσμα: νέες εθνικές επιμειξίες, πολιτισμικές ταυτότητες και παραδόσεις όπως και νέα γλωσσικά ιδιώματα.
Σε κοινωνικό & οικονομικό επίπεδο, στην κορυφή της πυραμίδας ήταν η ισχυρή αριστοκρατία, αφενός οι Πατρίκιοι, αφετέρου οι πολέμαρχοι. Καθότι η οργάνωση τους υπήρξε αγροτική, βασίζονταν και οι δύο στη δουλεία. Εξάλλου, κοινό στοιχείο στην καθημερινότητα αποτελούσε η βαρβαρότητα.
Η νέα διοικητική οργάνωση ενίσχυσε τον τοπικισμό, λόγω της δημιουργίας κοινοτήτων με βάση τοπικά δίκτυα εξουσία και υποταγής.
- ΟΙ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΦΥΛΩΝ
Αρωγός στην «ρωμαϊκή επιβίωση» και συνάμα συνδετικός κρίκος της Ρώμης με τους Φράγκους επικυρίαρχους, υπήρξε η χριστιανική θρησκεία, η οποία επικράτησε έναντι των διάφορων αιρέσεων.
Η «καθολική κοινότητα» αποτέλεσε παράγοντα αλληλεγγύης ανάμεσα στους κατά τόπους αριστοκράτες και στους υποτελείς αγρότες, κάτι που αναδεικνύεται από την είσοδο πολλών συγκλητικών στις τάξεις της Εκκλησίας.
Η πνευματική και κοσμική αριστοκρατία του δυτικού ρωμαϊκού κόσμου συνδέθηκε στενά με τους νέους επικυρίαρχους, χάρη στον ενστερνισμό από τους δεύτερους της κοινωνικής, θρησκευτικής, πολιτισμικής ιδεολογίας που καλλιέργησε η πρώτη. Ωστόσο, οι δεσμοί αντανακλούσαν μια συχνά επισφαλή σχέση υποτέλειας. Στην πορεία μετουσιώθηκε στους δεσμούς αλληλεξάρτησης μεταξύ αυτοκρατορίας των Καρολιδών και της παπικής εκκλησίας.
Ο ΠΡΩΙΜΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ (8ος – 10ος αι.)
ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ κ' ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ
Μορφολογία εδάφους – φυσικό περιβάλλον.
- Στην κοιλάδα του Δούναβη έως το παρισινό λεκανοπέδιο, κυριαρχούσε η στέπα.
- Βόρεια & Δυτική Ευρώπη: κυριαρχεί το δάσος, με πολλά φυσικά και τεχνητά ξέφωτα.
- Στη Μεσόγειο: η ξηρασία, η εδαφική διάβρωση από τις βροχοπτώσεις, αποτελούσαν παράγοντες εξασθένισης των δασών. Συνεπώς, η μάχη για την κυριαρχία πάνω στη φύση και την αυτοσυντήρηση, είχαν κύριο αντίπαλο το νερό και τα έλη.
Κλίμα
Οι μεταβολές του κλίματος επηρέαζαν καθοριστικά τις καλλιεργητικές προσπάθειες.
Από τον 8ο έως τον 12ο αι. οι κλιματολογικές συνθήκες ευνόησαν την καλλιέργεια της γης, ειδικά στη βόρεια Ευρώπη. Αντίθετα, η αύξηση της ξηρασίας και η διάβρωση δυσχεραίνει τις προσπάθειες στη Μεσογειακή ζώνη.
Άλλοι παράγοντες - Επιδημίες
Επιτάχυνση συρρίκνωσης του ρωμαϊκού κόσμου, λόγω της πανώλης του 6ου αι. 
Παράγοντες όπως: Επιδημίες, η ερήμωση της γης, ο μόνιμος υποσιτισμός και τα ανεπαρκή εργαλεία, είχαν σαν αποτέλεσμα, 1ον υπεραφθονία εδάφους και 2ον σπανιότητα ανθρώπινου δυναμικού.
Συνεπώς: πλούτος και ισχύς βασίζονταν στην εξουσία πάνω στις κοινότητες της υπαίθρου κι όχι στην κατοχή γης. Επιπλέον, η συνάντηση των πολιτισμικών παραδόσεων, των καλλιεργητικών πρακτικών και των συνηθειών διατροφής των 2 κοινοτήτων, σκιαγραφούν την εικόνα του Πρώιμου Μεσαίωνα.
Αποφασιστικής σημασίας στοιχείο του νέου συστήματος παραγωγής, αποτελεί η μόνιμη αναποτελεσματικότητα των προσπαθειών αυτοσυντήρησης των πληθυσμών.
Η ανεπάρκεια των καλλιεργούμενων εδαφών και των καλλιεργητικών μεθόδων, από κοινού με τα δεινά της καθημερινότητας, επιφέρουν υποσιτισμό, που επιδεινώνουν οι κρίσεις σιτοδείας, με αποτέλεσμα την αύξηση – ειδικά της παιδικής – θνησιμότητας.
Η σημαντικότερη διαφορά, συγκριτικά με την εποχή της ρωμαϊκής ακμής, αποτελεί ο μαζικός εξαγροτισμός της κοινωνίας, λόγω της μαζικής μετανάστευσης πληθυσμών από την πόλη στην ύπαιθρο. Απόρροια της συγκεκριμένης κίνησης αποτελεί την μετατροπή μεγάλων ομάδων πληθυσμού σε αγροτικούς σκλάβους.
Ανάλογη πορεία ακολούθησαν και οι νέοι επικυρίαρχοι, λόγω της προτίμησης που έδειχναν για εγκατάσταση στην ύπαιθρο αντί για τις πόλεις.
ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΥΠΑΙΘΡΟΣ. ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ & ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ (7ος -11ος αι.)
Κοινό στοιχείο των 2 κοινοτήτων αποτελούσε η θεμελιώδης ανισότητα:
Κορυφή της πυραμίδας: Ρωμαίοι Πατρίκιοι & Συγκλητικοί – Αριστοκρατία του ξίφους.
Βάση: Ο θεσμός της δουλείας.
Αποτέλεσμα: Η ένωση των 2 κοινωνιών ενίσχυσε την ταξική ανισότητα, ενώ η συγχώνευση των 2 αριστοκρατικών ομάδων οδήγησε σε επέκταση των πεδίων σύγκρουσης μεταξύ των τοπικών ηγεμόνων και πολλαπλασίασε τον αριθμό των δούλων.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΣΤΡΩΜΑΤΩΣΗ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ
- Σκλάβοι (παραγωγική τάξη)
- Ελεύθεροι χωρικοί (παραγωγική τάξη)
- Αριστοκρατία (παρασιτική τάξη)
Σκλάβοι αντιμετωπίζονταν σαν εργαλεία παραγωγής πλούτου. Τόσο οι ίδιοι όσο και οι απόγονοί τουςανήκαν στον κύριο τους. Ο αριθμός τους διατηρούνταν ή αυξάνονταν από τους πολέμους, την αναπαραγωγή και το εμπόριο.
Ωστόσο, σταδιακά η κοινωνική πραγματικότητα οδήγησε σε μεικτούς γάμους, γεγονός που συνέβαλε στην κατάργηση του αυστηρού διαχωρισμού δούλων και ελευθέρων και επέτρεψε την εμφάνιση ενδιάμεσων κατηγοριών, όπως οι απελεύθεροι.
Ελεύθεροι χωρικοί Την συγκεκριμένη περίοδο η ελευθερία τους υπήρξε επισφαλής.
- Γερμανικές κοινωνίες : Κατείχαν συγκεκριμένα δικαιώματα (οπλοφορία, πολεμικά λάφυρα, απονομή δικαιοσύνης) και πρόσβαση στην ελεύθερη συλλογική καλλιέργεια των διαθέσιμων εκτάσεων.
- Εκρωμαϊσμένες περιοχές: Η ελευθερία των καλλιεργητών περιορίζονταν και παράλληλα υφίσταντο την οικονομική εκμετάλλευση της αριστοκρατίας. Πολλοί ήταν «κολωνοί», κάτι που σήμαινε αφενός την δέσμευση τους με τη γη κι αφετέρου τη σχέση υποτέλειας με τον άρχοντα.
- Ωστόσο, παρά την απώλεια αρκετών δικαιωμάτων των ελεύθερων αγροτικών κοινοτήτων, παρέμειναν ορισμένες κοινότητες πραγματικά ελευθέρων, οι οποίες καλλιεργούσαν την κοινή γη και χρησιμοποιούσαν τους βοσκότοπους.
- Πυρήνας της κοινότητας των ελεύθερων χωρικών αποτελούσε η μεσαιωνική, μονοπυρηνική αγροτική οικογένεια.
Άρχοντες : Στην κορυφή της πυραμίδας ήταν ο μονάρχης, του οποίου η οικογένεια διέθετε συνήθως το μεγαλύτερο πλούτο.
Πολέμαρχοι & Πατρίκιοι ακολουθούσαν. Η περιουσία τους αυξάνονταν από βασιλικές χορηγίες και δωρεές, ενώ η τοπική εξουσία του –τυπικά τουλάχιστον – εκχωρούνταν από το βασιλιά. Η κεντρική τους θέση στην οικονομική οργάνωση απέρρεε από την κατοχή γης και την εξουσία επί της υπαίθρου.
Η παραγωγή στα αγροκτήματα βασίζονταν κυρίως στους δούλους και δευτερευόντως στο εποχικό προσωπικό.
Εναλλακτικά, υπήρχαν περιπτώσεις που οι κλήροι μοιράζονταν σε αγροτικές οικογένειες (κολωνοί), δίχως αυτές να έχουν την κυριότητα της γης.
Τον 7ο αι. πολλοί άρχοντες για να απαλλαγούν από το κόστος συντήρησης των δούλων, τους απομάκρυναν από την υπηρεσία τους, οδηγώντας τους στην καλλιέργεια γης. Αυτό συνέβαλε στην εντατικοποίηση της αγροτικής παραγωγής.
Ήδη στον πρώιμο Μεσαίωνα, διαφάνηκε η επικράτηση της χωροδεσποτείας ως κεντρικής οικονομικής μονάδας. Όπως επίσης, η ανάδειξη της αριστοκρατίας ως ισχυρής δύναμης.
Οι επαχθείς όροι που επέβαλαν οι γαιοκτήμονες στους τυπικά ελεύθερους, οδήγησαν στην απώλεια των «προνομίων» και την κοινωνική και οικονομική υποβάθμιση των τελευταίων.
Επίσης, εμφανίστηκε ένα μεσαίο στρώμα διαχειριστών, λόγω της απουσίας ή της μεγάλης απόστασης των αρχόντων
Τον 9ο αι. παρατηρούμε την εμφάνιση των μεγάλων αγροκτημάτων, σχεδόν στο σύνολο της Δυτικής Ευρώπης. Αν και δεν κυριάρχησαν ολοκληρωτικά, με δεδομένη την ύπαρξη πολλών μεσαίων και μικρών αγροκτημάτων, τα οποία εκμεταλλεύονταν είτε μικρότεροι ευγενείς, είτε κοινότητες ελεύθερων χωρικών.
Παρά τις κατά τόπους διαφορές, το γαιοκτητικό σύστημα χαρακτηρίζονταν κι από γενικευμένες τάσεις, όπως:
- Εξάλειψη της διάκρισης κοινοτήτων δούλων κι ελεύθερων γεωργών.
- Επιβολή ενιαίου βαρύτερου πλαισίου υποχρεώσεων στο σύνολο των χωρικών
- Επιδείνωση της θέσης των ελεύθερων κοινοτήτων.
Νότος: Επανεμφάνιση νομίσματος και σταδιακή ανάπτυξη κρατικών δομών. Αποτέλεσμα η υποχώρηση των αγγαρειών και η πληρωμή σε είδος και η αντικατάστασή τους από χρηματικό αντίτιμο. Το γεγονός, προώθησε βαθμιαία την αυτοδιαχείριση των μικρών κλήρων.
Η ένταση πιέσεων και εκμετάλλευσης οδήγησε στην κατασπατάληση πόρων, ενδυνάμωσε τις σχέσεις υποτέλειας και τις ενδοαριστοκρατικές έριδες.
Επιπλέον, συνέβαλε στην εμφάνιση αμυντικών πρακτικών από τη μεριά των κοινοτήτων και στη συλλογική αυτοοργάνωσή τους.
ΕΠΑΝΕΜΦΑΝΙΣΗ ΕΜΠΟΡΙΟΥ (9ος-11ος αι.)
Η επανάκαμψη του εμπορίου στην επικράτεια των Καρολιδών των 9ο αι., μαρτυρά τη στενή του σχέση με το μοναρχικό κράτος.
Στο εμπόριο τέθηκαν εξαρχής συγκεκριμένοι κανόνες.
Ωστόσο, το εμπόριο δε συνδέθηκε με τις πόλεις, ούτε συνέβαλε στην ανάπτυξή τους. Αντίθετα,συνδέθηκε με την ύπαιθρο, κάτω από τον έλεγχο της κοσμικής και πνευματικής αριστοκρατίας.
ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΒΑΡΒΑΡΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ & Η ΑΝΑΔΥΣΗ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ.
Η εισβολή των Μαγυάρων συνέβαλε στην συσπείρωση των «Ευρωπαίων», ειδικά στις πιο αναπτυγμένες κοινωνίες, απέναντι στους πολιτισμικά κατώτερους βάρβαρους.
Οι επιδρομές συνέβαλαν στην αλλαγή της οργάνωσης αλλά και του χαρακτήρα του αστικού χώρου, λόγω της ανέγερσης αμυντικών τειχών. Έτσι μετατράπηκαν σε αποθηκευτικούς χώρους, γεγονός που με τη σειρά του θα είχε σημαίνοντα ρόλο στην αστική ζωτικότητα.
Μεταναστεύσεις και εξανδραποδισμός επέφεραν την έλλειψη εργατικών χεριών. Ωστόσο, δεν επέφεραν καταλυτικές αλλαγές σε δομή κι οργάνωση των κοινωνιών της υπαίθρου. Όμως οι μαζικές μετακινήσεις οδήγησαν στη χαλάρωση των δεσμών υποτέλειας μεταξύ αγροτών και γαιοκτημόνων.
Η προαναφερθείσα χαλάρωση, αποτέλεσε παράγοντα αύξησης της καλλιέργειας, και συνακόλουθα σε δημογραφική ανάπτυξη κι εξάπλωση των κοινοτήτων σε περιοχές που κυριαρχούσε το δάσος.
Στις χώρες των εισβολέων σημειώθηκαν επίσης πολιτικές και κοινωνικοοικονομικές αλλαγές, όπως:πληθυσμιακή αύξηση και διόγκωση των κοινοτήτων, λόγω εισαγωγής σκλάβων. Απόρροια ήταν η εντατικοποίηση της καλλιέργειας και η παραγωγή βασισμένη στα σιτηρά. Επίσης, επήλθε συγκεντρωτισμός, με αλλαγή των συσχετισμών υπέρ των μοναρχών και υποταγή των πολέμαρχων. Τέλος, σημειώθηκε αστική ανάπτυξη.
Γενικότερα, ευνοήθηκε το εμπόριο και η εξάπλωση της χρηματιστικής οικονομίας. Η ανάπτυξη της γεωργικής παραγωγής, οι τεχνολογικές καινοτομίες, η εντατικοποίηση της εκμετάλλευσης δεν σταμάτησαν απ’ τις επιδρομές.
Κυριότερη εξέλιξη: αποτέλεσε η εμφάνιση της χωροδεσποτείας και η ανάπτυξη των πόλεων, ξεκινώντας έτσι η εποχή της φεουδαρχίας.
Σημαντική παράμετρος των εισβολών ήταν η ενίσχυση των δεσμών υποτέλειας.
ΠΗΓΕΣ
- Γαγανάκης Κ, Κοινωνική και Οικονομική Ιστορία της Ευρώπης, Εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 1999
- Bloch M, Η φεουδαλική κοινωνία. Η διαμόρφωση των σχέσεων εξάρτησης, οι τάξεις και η διακυβέρνηση των ανθρώπων, Εκδ. Κάλβος, μτφρ. Μπάμπης Λυκούδης, Αθήνα 1987
- North D. C., Δομή και μεταβολές στην Οικονομική Ιστορία, Εκδ. Κριτική, Α. Αλεξιάδη, Αθήνα 2000
- Rosener W., Οι αγρότες στην Ευρώπη, Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, μτφρ. Δημητρούκας Ι., Αθήνα 1999
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου