ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ-ΑΝΑΔΥΣΗ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΩΝ ΔΙΚΤΥΩΝ/ΧΡΥΣΟΣ ΚΑΝΟΝΑΣ-ΔΙΜΕΤΑΛΛΙΣΜΟΣ-ΜΕΡΚΑΝΤΙΛΙΣΜΟΣ

ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΕΣ & ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ. 18ος -20ος. ΑΝΑΔΥΣΗ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΩΝ ΔΙΚΤΥΩΝ.

   18ο & 19ο αι. μετανάστευση εμπορικών οικογενειών σε αναδυόμενα εμπορικά & χρηματιστικά κέντρα της Ευρώπης.

Νέες ειδικότητες και τεχνικές όπως:

Πίστωση με αποδοχή τίτλου: Πρακτική που καθιερώθηκε για μικροέμπορους που ήθελαν να εισαχθούν στο διεθνή στίβο. Οπισθογράφηση των εμπορικών γραμματίων τους από εύρωστους εμπορικούς οίκους για να γίνονται αποδεκτά από ξένους εξαγωγείς και από ντόπιους τραπεζίτες. Πρακτικά σήμαινε έκδοση τρίμηνης ή εξάμηνης συναλλαγματικής από τον εισαγωγέα πάνω στον τραπεζικό οίκο αποδοχής, η οποία εξοφλούνταν όταν επιθυμούσε ο πελάτης. Ο τραπεζικός οίκος κατόπιν είτε την κρατούσε, είτε τη μεταβίβαζε σε κάποιον ενδιάμεσο.

Βασική αρχή: η εμπορική πίστωση έπρεπε να βασίζεται σε πραγματική εμπορική συναλλαγή. Ωστόσο, οι καλοί πελάτες συχνά διευκολύνονταν και πριν τη σύναψη εμπορικής συμφωνίας. Όμως αυτό το «ανοιχτό δάνειο» ήταν ριψοκίνδυνο, γιατί ενθάρρυνε μακροχρόνιες καταχρήσεις 

Άλλη πρακτική, δανεισμός ξένων κυβερνήσεων

«Συναλλαγματική ευκολίας»: Διευκόλυνση ενός επιχειρηματία από άλλον, στη βάση αγοροπωλησίας που δεν συνέβη ποτέ.

Η σταθερή ανάπτυξη Κεντρικών τραπεζών, μείωσε την ανάγκη ριψοκίνδυνων πρακτικών.

        

 ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΤΥΑ/ ΔΙΕΘΝΗ ΔΑΝΕΙΑ

    Έλληνες τραπεζίτες δάνειζαν έναντι εντολών πληρωμής ή κρατικών χρεόγραφων, με υψηλότατους τόκους την Πύλη. Ήταν ιδανικά για κερδοσκοπία, αλλά δεν ευνοούσαν μεσοπρόθεσμες επενδύσεις, λόγω αστάθειας της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Συνήθως χρησιμοποιούνταν ως ενέχυρα για λήψη βραχυπρόθεσμων δανείων από ευρωπαϊκές τράπεζες.

Η διασύνδεση τραπεζιτών της Πόλης με αυτούς της Μασσαλίας, ευνοούσε την προώθησή τους στην τράπεζα της Γαλλίας, καθώς τα χαμηλά επιτόκια της τελευταίας επέτρεπαν υψηλά κέρδη για όλους τους εμπλεκόμενους.

Το καλό όνομα των Ελλήνων τραπεζιτών της Μασσαλίας, η ενασχόλησή τους με την «παραγωγή χρήματος», μέσω προεξόφλησης και οπισθογράφησης συναλλαγματικών, καθώς και η ισχυρή δικτύωση χαρακτήριζε τους Έλληνες επιχειρηματίες.

  ΝΟΜΙΣΜΑ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗ ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΥΡΩΠΗ. ΜΟΡΦΕΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ & ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ (Κ. Μπρέγιαννη)

 ΤΟ ΝΟΜΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΤΩΝ ΠΡΩΙΜΩΝ ΝΕΩΝ ΧΡΟΝΩΝ

Η μετάβαση στην εκχρηματισμένη οικονομία στους Νεότερους Χρόνους, συμπίπτει με τη γέννηση & ανάπτυξη της πιστωτικής λειτουργίας.

Η διαμόρφωση νομισματικών μηχανισμών συμπίπτει με την ανατροπή της νομισματικής ισορροπίας, λόγω εισροής πολύτιμου μετάλλου από το Νέο Κόσμο.

Από 16ο – 18ο αι. το νομισματικό παιχνίδι καθορίζεται από την επικράτηση χρυσών, ασημένιων και χάλκινων νομισμάτων.

Στους Πρώιμους Νέους Χρόνους, το νόμισμα διείσδυσε σε ορισμένα στρώματα πληθυσμού και ορισμένους τομείς της οικονομίας. Ωστόσο, στο νόμισμα αντανακλούνταν η οικονομική ευρωστία των κρατών.

Την ίδια περίοδο τα νομίσματα παίρνουν το όνομά τους από πρόσωπα, μέτρα βάρους, τοπωνύμια. Συχνά η ονομαστική τους αξία δεν ανταποκρίνονταν στην περιεκτικότητα τους σε πολύτιμο μέταλλο, έτσι λαμβάνονταν μέτρα ελέγχου και κατασταλτικά.

Το Μεσαίωνα ο νομισματικός κανόνας ήταν ο άργυρος. Από τον 13ο αι, κοπή χρυσών νομισμάτων, λόγω αύξησης του όγκου και της συχνότητας των συναλλαγών.

Η έξοδος από την κρίση του 14ου αι και οι αυξανόμενες ανάγκες σε συναλλαγματικά μέσα, οδήγησαν στην αναζήτηση πηγών χρυσού και αργύρου, γεγονός που αποτέλεσε έναν από τους λόγους ανακάλυψης του Νέου Κόσμου.

Η ανάπτυξη του εμπορίου από 16ο – 18ο αι., οδήγησε στην ανάγκη εθνικών νομισμάτων, αν και η διαδικασία ολοκληρώθηκε τον 19ο αι. Ωστόσο ήδη από Πρώιμους Νέους Χρόνους, διαφάνηκε η ανάγκη νομισματικών συστημάτων για τις ευρωπαϊκές οικονομίες.          

Μερκαντιλισμός: ποσοτική έκφραση των οικονομικών φαινομένων με έμφαση στην κυκλοφορία χρήματος και στον περιορισμό εκροής πολύτιμων μετάλλων από την εθνική επικράτεια.

Σύνδεση ανόδου των τιμών με αύξηση νομισμάτων και με εισροή πολύτιμων μετάλλων. Κλασικό παράδειγμα η Ισπανία Επίσης, η χρηματοδότηση των πολέμων των μοναρχών συνοδεύτηκε από αύξηση κοπής νομισμάτων με ίδιο αντίκρισμα και συνέβαλε στην κρίση.                 

Ωστόσο, δεν είναι βέβαιο ότι η ανακάλυψη της Λατινικής Αμερικής προκάλεσε την άνοδο των τιμών ή ενίσχυσε προϋπάρχουσα τάση της ευρωπαϊκής οικονομίας. Εξάλλου, η αύξηση της νομισματικής κυκλοφορίας λόγω εισροής πολύτιμων μετάλλων, ενίσχυσε τις εμπορικές συναλλαγές.

Η τάση «bullionism» θεωρούσε πως ο κρατικός πλούτος ταυτίζεται με την ύπαρξη πολύτιμων μετάλλων εντός της επικράτειας υπό τη μορφή νομισμάτων.

Η μεταβαλλόμενη σχέση ισοτιμίας μεταξύ αργυρών και χρυσών νομισμάτων, προκάλεσε την αποταμίευση και φυγάδευση εκτός των εθνικών συνόρων.

    Η νομισματική ανισορροπία προώθησε τον μερκαντιλισμό με στόχο τη διατήρηση των   αποθεμάτων εντός των εθνικών συνόρων.

  ΜΟΡΦΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΤΟΥ 19ου αι.

  ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Οι προσπάθειες υιοθέτησης κοινού νομισματικού συστήματος από τα ευρωπαϊκά κράτη, αποδίδονται στο κλίμα φιλελευθερισμού & στη σταδιακή διαδικασία διεθνοποίησης του κεφαλαίου.

Η ανάπτυξη διακρατικών εμπορικών δικτύων ήταν σημαντική για τη νομισματική σταθερότητα, καθώς διεύρυναν τα όρια της αγοράς.

Η διεθνής νομισματική μονάδα έπρεπε να στηρίζεται σε εύρος εξαγωγών. Εύλογα, η στερλίνα έγινε επιθυμητό νόμισμα.

Η 2η Β.Επανάσταση, λόγω βαριάς βιομηχανίας, προόδου συγκοινωνιών & επικοινωνιών, επενδύσεων των τραπεζών στο βιομηχανικό τομέα, υποβοήθησε τη διεθνοποίηση του κεφαλαίου.

Η εξέλιξη του τραπεζικού τομέα από τα μέσα του 19ου αι., οδηγεί σε εξειδίκευση του τραπεζικού μηχανισμού. Οι 2 κύριες λειτουργίες αποτελούν: α) εμπορική/ πιστωτική δραστηριότητα, β) έκδοση τραπεζογραμματίων. Σταδιακά, οι κεντρικές τράπεζες ταυτίζονται με την αποκλειστική εκδοτική λειτουργία, πλην Αγγλίας (και εμπόριο). Ο θεσμός των κεντρικών τραπεζών μοιάζει περισσότερο με ανταπόκριση στις ανάγκες της αγοράς, παρά κρατικό δημιούργημα.

Εδραίωση μετοχικών τραπεζικών συστημάτων και σύνδεση τραπεζικού & βιομηχανικού κεφαλαίου. Συνάμα, τεχνολογικές εξελίξεις και πρόοδος μεταφορών, οδηγούν σε διεθνοποίηση του κεφαλαίου στα τέλη του 19ου αι.

Τον ύστερο 19ο αι. ο καπιταλισμός ξεπερνά τα σύνορα των δυτικών κρατών, και πρώτες ύλες και επιχειρηματικές δραστηριότητες πορεύονται από εσωτερικό και εξωτερικό των αναπτυγμένων οικονομιών.

Από τα τέλη της δεκαετίας του 1870, παγίωση οικονομικού φιλελευθερισμού με εξάλειψη δασμολογικών και περιφερειακών περιορισμών. Ο οικονομικός φιλελευθερισμός προϋποθέτει οικονομικές συνεργασίες. Οι ελεύθερες διακρατικές εμπορικές συναλλαγές, δημιουργούν οικονομική & ιδεολογική ατμόσφαιρα για διαμόρφωση ζωνών ελεύθερης νομισματικής κυκλοφορίας και κοινών νομισματικών συστημάτων.

  

Ο ΧΡΥΣΟΣ ΚΑΝΟΝΑΣ

Ο διεθνής κανόνας χρυσού συμβόλιζε μοναδική οργάνωση παγκόσμιας αγοράς που στήριξε και διαμόρφωσε το διεθνές σύστημα ισορροπίας δυνάμεων στο πλαίσιο της Βιομηχανικής Επανάστασης. Από το β’ μισό του 19ου αι. ο χρυσός κανόνας αποτελούσε δείκτη υγείας για τις αναπτυγμένες ευρωπαϊκές οικονομίες που τον υιοθέτησαν, αλλά και κομβικό σημείο για τη διεθνή ισορροπία.

Κύρια χαρακτηριστικά του χρυσού κανόνα: ελεύθερη μετατρεψιμότητα κάθε νομίσματος σε χρυσό νόμισμα, μετατρεψιμότητα τραπεζογραμματίων κρατικών & εμπορικών τραπεζών. Ελεύθερη εισαγωγή – εξαγωγή νομισμάτων και τραπεζογραμματίων στα κράτη.

Το 1717 η Αγγλία υιοθετεί τον χρυσό κανόνα και ως το 1880 το σύνολο των κρατών. Η σταθερότητα των τιμών αποτέλεσε παράγοντα της επιλογής του. Διευκόλυνε διακρατικές οικονομικές σχέσεις, χαρακτηριστικό της ανοιχτής οικονομίας των τελών του 19ου αι.,

Η νομισματική ενοποίηση ακολούθησε την κρατική ενοποίηση των γερμανικών κρατών

Ο μονομεταλλισμός και ο χρυσός κανόνας την νομισματική ενοποίηση της Σκανδιναβίας.

  

Ο ΔΙΜΕΤΑΛΛΙΣΜΟΣ

Η Λατινική νομισματική ένωση, αποτελεί απόληξη και την ευρύτερη θεσμική κατοχύρωση του διμεταλλισμού.

Παγιώθηκε στις αρχές του 19ου αι. με τη νομοθετική κατοχύρωση του νέου γαλλικού νομισματικού συστήματος. Στη Γαλλική Επανάσταση εισήχθη το δεκαδικό διμεταλλικό σύστημα και δημιουργήθηκε το φράγκο.

Ίδρυση της κεντρικής γαλλικής τράπεζας από τον Ναπολέοντα το 1806, με σκοπό την κηδεμονία της από τη γαλλική κυβέρνηση, γεγονός που ίσχυσε μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο.

Η υιοθέτηση του δεκαδικού νομισματικού συστήματος ομογενοποιεί τη μέτρηση των οικονομικών μεγεθών, ενώ το νέο μετρικό σύστημα καταργεί τα τοπικά μέτρα για την έκταση, τη μάζα και τον όγκο των πραγμάτων

Σταδιακά, ο διμεταλλισμός έγινε αποδεκτός από αρκετές ευρωπαϊκές χώρες και τις Η.Π.Α. Η γαλλική οικονομική & εμπορική επιρροή σε μεσογειακές χώρες, υποβοήθησε την εδραίωση του διμεταλλισμού και επέδρασε στις νομισματικές εξελίξεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Στο Β’ μισό του 19ου αι. εκδηλώθηκε θεωρητική αντιμαχία μεταξύ οπαδών του διμεταλλισμού & του χρυσού κανόνα.

Ο διμεταλλισμός οδηγεί στα μέσα της δεκαετίας του 1860 στη δημιουργία της Λατινικής Νομισματικής Ένωσης, με στόχο την παγίωση κανόνων νομισματικής ισορροπίας, ενώ εξέφρασε τον πολιτικό και οικονομικό ρόλο μιας δυνατής χώρας, όπως η Γαλλία, μέσα από την υιοθέτηση και εξάπλωση νομισματικών προτύπων.

Ο διμεταλλισμός & ο χρυσός κανόνας για την υιοθέτηση και την εξάπλωση κοινών νομισματικών προτύπων, αντανακλούν το κλίμα οικονομικού φιλελευθερισμού.

Το μεγαλύτερο μέρος νομισματικής κυκλοφορίας σε μεταλλικό νόμισμα στη Γαλλία ως το 1885, καθιστά αναγκαία τη διασφάλιση της νομισματικής κανονικότητας στη γαλλική επικράτεια και στις χώρες οικονομικής & πολιτικής επιρροής. Επίσης, η πρωτοβουλία της Γαλλίας μπορεί να αποδοθεί τόσο στην προσπάθεια βελτίωσης του διεθνούς κύρους της χώρας, όσο και στην ενσωμάτωση των μη εκχρηματισμένων περιφερειακών χωρών. Επίσης, αποφασιστικός παράγοντας ήταν η ενσωμάτωση της χώρας σε ευρύτερο φιλελεύθερο περιβάλλον.

Από αρχές της δεκαετίας του 1870, ο διμεταλλισμός έχασε έδαφος εξαιτίας προτίμησης αρκετών χωρών του χρυσού κανόνα. Η Λατ. Νομ. Ένωση αποδυναμώθηκε, κάτι που είχε επιπτώσεις στη διαμόρφωση της νομισματικής πολιτικής των χωρών μελών της.

  

ΣΥΝΤΟΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ Λ.Ν.Ε.

Στη ΛΝΕ η νομισματική ζώνη επιτεύχθηκε όχι μέσω κοινού νομίσματος, αλλά κοινού νομισματικού συστήματος για όλα τα κράτη. Πέτυχε την ομοιογένεια του νομισματικού συστήματος και διεθνοποίηση του νομισματικού ζητήματος. Σ’ αυτό συνέβαλλε η γεωγραφική επέκταση με συμμετοχή 18 χωρών, όπως: Η.Π.Α., Ελλάδα και χώρες της Λατινικής Αμερικής.

Η ΛΝΕ αντιμετώπισε νομισματική κρίση τη δεκαετία του 1870, λόγω πτώσης της τιμής του αργύρου. Η συνεχιζόμενη κρίση οδήγησε σε στροφή στο χρυσό κανόνα. Οι Η.Π.Α. εγκατέλειψαν το διμεταλλισμό το 1900 και η πατρίδα του Γαλλία το 1928, υιοθετώντας το χρυσό κανόνα.

Ο χρυσός κανόνας, οδήγησε στην οργάνωση της παγκόσμιας οικονομίας στα τέλη του 19ου, επιφέροντας στον καταμερισμό & στην κίνηση κεφαλαίου και ενσωματώνοντας στο διεθνές σύστημα δυτικοευρωπαϊκές αγορές, οικονομίες της ευρωπαϊκής περιφέρειας και μη ευρωπαϊκές οικονομίες. Ωστόσο, η ΛΝΕ δημιούργησε προοπτικές για νομισματική συνεργασία, καθώς και μια υπερεθνική ζώνη ελεύθερης νομισματικής κυκλοφορίας, ως χαρακτηριστικό του φιλελευθερισμού. Άλλωστε, επέζησε περισσότερο από τον χρυσό κανόνα.

  Η ΕΛΛΑΔΑ ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ Λ.Ν.Ε.

Αλ. Κουμουνδούρος

     Η Ελλάδα προχώρησε το 1868 στη ΛΝΕ. Η ένταξη έγινε από τον φιλελεύθερο Αλ. Κουμουνδούρο, κι ενώ η προσπάθεια οικονομικού μετασχηματισμού του βασιλείου είχε ξεκινήσει. Στη διαδικασία ενοποίησης της οικονομικής αγοράς, σημαντικός υπήρξε ο ρόλος των δικτύων της διασποράς, καθώς οι διεθνείς οικονομικές συνθήκες την οδηγούν σε επενδύσεις στο βασίλειο, κυρίως στο χρηματοπιστωτικό τομέα και λιγότερο στα δημόσια έργα.

Επίσης τη δεκαετία του 1870, παγιώνεται η μικρή αγροτική ιδιοκτησία, στα πλαίσια μετασχηματισμού της αγροτικής οικονομίας ως απόρροια του φιλελευθερισμού. Οι διάφορες όψεις πολιτικής παρέμβασης στο εγχείρημα του εκσυγχρονισμού, συνθέτουν το πλαίσιο μέσα από το οποίο η Ελλάδα προσπαθεί να επανατοποθετηθεί στο διεθνή καταμερισμό κεφαλαίου. Ωστόσο, πέρα των οικονομικών λόγων, η ένταξη της Ελλάδας στη ΛΝΕ μαρτυρά τη γαλλική επιρροή και μοιάζει να έγινε περισσότερο για πολιτικούς λόγους.

Η γαλλική διπλωματική επιρροή, διευρύνθηκε και παγιώθηκε στις χώρες που εντάχθηκαν στη ΛΝΕ. Πέρα όμως των πολιτικών σκοπιμοτήτων, η συμμετοχή της Ελλάδας στη ΛΝΕ, οφείλεται σε συνδυασμό παραγόντων όπως: γαλλικές επιδιώξεις για εμπορική & οικονομική διείσδυση, σταδιακή απαξίωση του Οθωμανικού νομισματικού συστήματος, προσδοκίες για εξάπλωση της ΛΝΕ.

ΠΗΓΕΣ

1. AldcroftD – VilleS. επιμ., Η Ευρωπαϊκή Οικονομία 1750-1914, εκδ. Αλεξάνδρεια, μτφρ. Ν. Σταματάκης, Αθήνα 2005
2. Δρίτσα Μαργαρ. (επίμ)/ Θέματα οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας της Ευρώπης/ Εκδ. ΕΑΠ/ Πάτρα 2008