Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΒΙΟΤΕΧΝΙΑ – ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΣΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ (ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ)

ΒΙΟΤΕΧΝΙΑ – ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ- ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΙΑ

Παρακμή παραδοσιακών βιοτεχνιών, ιδιαίτερα της υφαντουργίας στη Β. Ιταλία και στις νότιες Κάτω Χωρες.

Βιοτεχνική μονάδα (πρώιμη μορφή του εργοστασίου) Η χρήση της ξεκίνησε από τη Μ. Βρετανία λόγω της ικανότητας και της θέλησης των Βρετανών να αποδεχτούν τέτοιου είδους καινοτομίες και αλλαγές, αλλά και λόγω της εσωτερικής καταναλωτικής δυνατότητας και προώθησης προς τις αποικίες.

Αυτή η μαζική αγορά δεν υπήρχε στην ενδοχώρα, λόγω της μειωμένης αγοραστικής δύναμης των αγροτών, παρά μόνο μετά το 1815, ενώ στην ανατολική και κεντρική Ευρώπη ακόμη αργότερα.

Αντικατέστησε με πολύ αργό ρυθμό το σύστημα της οικοτεχνίας. Η βιοτεχνική εξάπλωση της Αγγλίας επεκτάθηκε σε ένα μεγάλο μέρος της ηπειρωτικής Ευρώπης τον 18ο αι.

Η χρήση μηχανών στις βιοτεχνικές μονάδες – εργοστάσια είναι περιορισμένη και όταν γίνεται ο κινητήριος μοχλός είναι το ΝΕΡΟ. Γι’ αυτό βρίσκονται σε μη αστικές περιοχές εκεί όπου υπάρχουν αρκετοί υδάτινοι πόροι χωρίς περιορισμούς στη χρήση τους.

Τον 18ο αι. η χρήση των ατμομηχανών απελευθέρωσε την παραγωγή από το νερό αλλά την εξάρτησε από τον ΑΝΘΡΑΚΑ. Η αυξανομένη έλλειψη ξυλείας έστρεψε τους ανθρώπους στον γαιάνθρακα.

Οι νότιες Κάτω Χώρες ήταν η μεγαλύτερη πηγή γαιάνθρακα στην ηπειρωτική Ευρώπη.Συγκέντρωση πληθυσμού σε πλούσιες σε άνθρακα περιοχές, ίδρυση νέων πόλεων, δυνατότητα ίδρυσης νέων βιοτεχνικών μονάδων άρα και θέσεων εργασίας.

Οι διαφορές του εργοστασίου από το εργαστήριο αφορούν το μέγεθος του εργατικού δυναμικού, την τυποποιημένη ποιότητα της παραγωγής και το βαθμό πειθαρχίας που επιβάλλεται 

Β΄μισό του 18ου αι. ραγδαία ανάπτυξη : ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ. Αυτή η ανάπτυξη εδραιώθηκε σε περιοχές με γαιάνθρακα και λιμάνια, λόγω της εισαγωγής πρώτων υλών από το εξωτερικό.

Η εργοστασιακή παραγωγή μεγάλης κλίμακας & χρήση μηχανικής ενέργειας (ατμού) χαρακτήρισαν πρώτα την υφαντουργία, μετά την σιδηρουργία & τέλος τις καταναλωτικές βιοτεχνίες(ζυθοποιία, μύλοι). Η παραγωγή αυξανόταν καθ’ όλη τη διάρκεια των Ναπολεόντειων πολέμων και όταν τελείωσαν η Βρετανία κατείχε το μισό της παγκόσμιας παραγωγικής δυναμικότητας.

Ρωσία: α) Οι πόροι ήταν υπό το καθεστώς ιδιοκτησίας του τσάρου και η διάθεση τους συσχετίστηκε άμεσα με την βιομηχανία της άμυνας της εθνικής ασφάλειας. Β) δεν υπήρχε μεσαία τάξη για να χρηματοδοτήσει την όποια βιομηχανική ανάπτυξη. Γ) Δεν υπήρχε ελεύθερη εργατική τάξη, όπως στην Δυτ. Ευρώπη.

Οι πρώτες μεταποιητικές βιοτεχνίες που συστήθηκαν ανήκαν σε γαιοκτήμονες που υποχρεούνταν ναπαραδίδουν την παραγωγή τους στο κράτος και μόνο όταν αυτό δεν την απαιτούσε, στην ελεύθερη αγορά.

Τέλη 18ου αι. βιοτεχνικές μονάδες υπήρχαν γύρω από τη Μόσχα και την Αγ. Πετρούπολη.

ΥΦΑΝΤΟΥΡΓΙΑ

Κλωστοϋφαντουργία,  η σημαντικότερη βιομηχανία της περιόδου. Αναπτύχθηκε κυρίως στις Κάτω Χώρες, στη Γαλλία, κεντρική Ευρώπη, Ιταλία και Αγγλία. (μάλλινα, λινά, βαμβακερά, μεικτά και πολυτελείας.

Επέκταση της μεταξοποιίας (Ζυρίχη, Παρίσι, Λονδίνο), ταπητουργία. Στην ανθρακοφόρα περιοχή του Lancashire (ενδοχώρα Λίβερπουλ) ρίζωσε και αναπτύχθηκε η βαμβακουργία.

Μεταλλουργία: δεύτερη σε σημασία και μέγεθος βιοτεχνική – μεταποιητική δραστηριότητα. Η χρήση της υψικαμίνου επεκτάθηκε. Σημαντικό πρόβλημα η πρώτη ύλη: νερό ή ξυλάνθρακας. Ο δασικός πλούτος της δ. Ευρώπης μειώνεται αισθητά με αποτέλεσμα την εκτεταμένη διασπορά της βιομηχανίας. Συχνά η επεξεργασία του μεταλλεύματος γίνεται σε μεγάλη απόσταση από αυτή στην οποία παράγεται.

Ξεκινάει μια προσπάθεια εξεύρεσης νέων μεθόδων επεξεργασίας του σιδήρου και την αντικατάσταση του ξυλάνθρακα με ΑΝΘΡΑΚΑ. Αυτό επιτεύχθηκε το 1709 στην Αγγλία. Υπήρχε χάσμα στην βρετανική τεχνολογία και στην τεχνολογία της ηπειρωτικής Ευρώπης. 

 Η σημαντικότερη εξέλιξη στη σιδηρουργία είναι η χρήση ενός τύπου φούρνου, του «αντανακλαστικού κλιβάνου» (διύλιση σιδήρου με άνθρακα και όχι ξυλάνθρακα και λιώσιμο του αφαιρώντας το περιεχόμενο σε κάρβουνο)

Άνοδος της χρήσης του ατσαλιού. Οι καινοτομίες ζωτικής σημασίας στην παραγωγή μαλακού σιδήρου & χάλυβα έγιναν στην Μ. Βρετανία πριν από τους επαναστατικούς πολέμους (ηπειρ. Ευρώπη μετα το 1815). 17ος – 18ος αι. σημαντικότερες σιδηρουργικές περιοχές: κεντρική Σουηδία,

Ρωσία ( μέχρι το 1800 η Ρωσία ήταν η μεγαλύτερη πηγή σιδηρομεταλλεύματος και σιδηρών ράβδων παγκόσμια)

Σημαντικά και τα μη σιδηρούχα μεταλλεύματα (χαλκός, μόλυβδος). Περιοχές όπου για ένα χρονικό διάστημα η παραγωγή ενός ορυκτού αποτελεί σημαντικό παράγοντα της ανθρώπινης δραστηριότητας αργότερα διακόπτεται γιατί τα αποθέματα του ορυκτού εκλείπουν.

Ανάπτυξη βιοτεχνιών καταναλωτικών αγαθών: βυρσοδεψία ιπποσκευές, υπόδηση,τούβλα & πλάκες, κεραμικά, υαλουργία, κηροποιία, σαπωνοποιία. Παραγωγή χαρτιού, τέχνη εκτύπωσης.

Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΙΣ ΠΑΡΑΜΟΝΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

(μετά τους ναπολεόντειους πολέμους)

ΒΙΟΤΕΧΝΙΑ

 Κυριαρχεί η Μεγ. Βρετανία με τεχνολογικές καινοτομίες όπως ο μηχανοκίνητος αργαλειός, καινοτομίες θεμελιώδους σημασίας στην επεξεργασία του σιδήρου και στηνκατασκευή χάλυβα αλλά κυρίως  η ατμομηχανή και η χρήση του άνθρακα ως πρώτης ύλης.

Οι υπόλοιπες χώρες μετράνε της πληγές των Ναπολεόντειων Πολέμων. Η εκβιομηχάνιση της χώρας συνεχίζεται με εντατικούς ρυθμούς και οι βασικές βιομηχανίες έχουν ήδη συγκεντρωθεί σε συγκεκριμένες περιοχές.

Πάντως η διαδικασία της βιομηχανικής ανάπτυξης είχε σημειώσει μεγάλη πρόοδο προτού γίνουν σημαντικά τα ορυκτά καύσιμα. Παραγωγή κύριων αγαθών όπως ο άνθρακας, ο ακατέργαστος σίδηρος  και το ακατέργαστο μαλλί.

Οι Κάτω Χώρες στον τομέα της βιομηχανικής ανάπτυξης πλησιάζουν τη Βρετανία.

Στη Γαλλία έχουν δημιουργηθεί οι συνθήκες για την αλλαγή.

Πιο πίσω βρίσκεται η κεντρική Ευρώπη, εκτός από την Ελβετία.

Η σιδηρουργία αποτελεί τη βαριά και πιο σημαντική βιομηχανία για τη Σουηδία και τη Ρωσία.

Στην ανατολ. Ευρώπη ανθεί η οικοτεχνία ενώ στην Ιβηρική παρακμάζει η υφαντουργία και η μεταλλουργία.

Ανάμεσα στις αιτίες που καθορίζουν τους ρυθμούς και τη Γεωγραφία της βιομηχανικής ανάπτυξης στην Ευρώπη είναι:

• η χρήση του άνθρακα ως πρώτης ύλης στην παραγωγή
• η ύπαρξη ή η απουσία των πρώτων υλών
• το κόστος παραγωγής και ειδικότερα το κόστος που αναφέρεται στο εργατικό δυναμικό
• η χρήση των νέων τεχνολογιών της εποχής
• η απόσταση από τις αγορές
• ο κυβερνητικός έλεγχος στηνπαραγωγή και στη διακίνηση των εμπορευμάτων
• τα αποτελέσματα των Ναπολεόντειων πολέμων.

         Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΟΝ 19ο ΑΙΩΝΑ

        ΒΙΟΤΕΧΝΙΑ – ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ

            Μετά το 1870 η βιομηχανική επανάσταση επεκτάθηκε και στην υπόλοιπη Ευρώπη.

            Το εργοστάσιο ως βασική μονάδα οργάνωσης της παραγωγής.

Οι ατμομηχανές χρησιμοποιούνταν όλο και πιο πολύ στα εργοστάσια και τα ανθρακωρυχεία.

Η ουσία της βιομηχανικής επανάστασης ήταν η εφαρμογή και χρησιμοποίηση μηχανικής ενέργειας στις κατασκευαστικές διαδικασίες.

Η ραγδαία ανάπτυξη της εργοστασιακής βιομηχανίας φέρνει σε δοκιμασία την παραδοσιακή οικοτεχνία, την πρωτοβιομηχανία.

Μέχρι το δεύτερο μισό του 19ου αι. η βιομηχανική ανάπτυξη αφορά την υφαντουργία και τηνεπεξεργασία του σιδήρου και χάλυβα.

Επέκταση και σε τομείς όπως η παραγωγή ενδυμάτων, χημικά, χαρτί και άλλα καταναλωτικά αγαθά.

Αλλαγή στη χωροθέτηση της παραγωγής και της οικονομικής δραστηριότητας.

Η δυνατότητα μεταφοράς της πρώτης ύλης αποδέσμευσε την κατασκευή των εργοστασίων από την παράμετρο της απόστασης και πλέον άλλοι παράγοντες επηρεάζουν την εγκατάσταση των βιομηχανικών μονάδων, όπως η ύπαρξη αγορών και η δυνατότητα μεταφοράς εμπορευμάτων και πρώτων υλών, γι’ αυτό και η ανάδειξη πολλών λιμένων σε βιομηχανικά κέντρα.

Η σύγχρονη βιομηχανία άργησε να εμφανιστεί στη νότια Ευρώπη λόγω έλλειψης ενεργειακών πηγών ενώ ακόμη και τα αποθέματα υδάτινης ενέργειας ήταν πολύ περιορισμένα εξαιτίας του κλίματος.

Κλωστοϋφαντουργία:

Η βιοτεχνία του μαλλιού χαρακτηρίζεται από αργούς ρυθμούς ανάπτυξης παραμένοντας μέρος της οικιακής οικονομίας.

Στην Αγγλία η μαζική παραγωγή είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ύπαρξη πρώτων υλών, δηλ. άνθρακα. Γι’ αυτό και παρατηρείται μεγάλη συγκέντρωση στην εριοχή του Yorkshire.

Στην ηπειρωτική Ευρώπη η στροφή προς την ενέργεια από ατμό συντελέστηκε με πιο αργούς ρυθμούς και όταν χρειάστηκε να εφοδιαστούν τα εργοστάσια με άνθρακα υπήρχαν ήδη οι σιδηρόδρομοι για να τον μεταφέρουν. H χρήση και η παραγωγή του λινού περιορίζεται (η χρήση) στις αγροτικές περιοχές. Αλλά και οι νέες μηχανές δεν ευνοούν την αξιοποίηση του.

Κύρια αιτία των πιο πάνω είναι η χρήση του βαμβακερού υφάσματος, η παραγωγή προϊόντων τουμέχρι το δεύτερο μισό του 19ου αι είναι πλήρως μηχανοποιημένη.

Στην Αγγλία εξακολουθεί το φαινόμενο της συγκέντρωσης της βιομηχανίας σε περιοχές με άφθονη πρώτη ύλη, ενώ αντίθετα στην υπόλοιπη Ευρώπη η χρήση του σιδηροδρόμου επιτρέπει τη διασπορά της βιομηχανίας. Έτσι αξιοποιείται και το προϋπάρχον εργατικό δυναμικό της πρωτοβιομηχανικής  περιόδου.

Η αγγλική διαφοροποίηση στη βιομηχανία μαλλιού – βαμβακιού δεν υφίσταται στην υπόλοιπη Ευρώπηόπου ίσχυε κυρίως η μεικτή βιομηχανία.

Γύρω στα μέσα του 19ου αι. οι υφαντουργίες είχαν μια γεωγραφική διάρθρωση την οποία επρόκειτο να διατηρήσουν μέχρι τον Α’ Παγκόσμιο.

Για την ηπειρωτική Ευρώπη  η υδάτινη ενέργεια ήταν σημαντικότερη.

Μεταλλουργία:

Οι βιομηχανίες που υφίστανται τις πλέον σημαντικές αλλαγές, χωρικά, είναι του σιδήρου και του χάλυβα.

Ο άνθρακας χρησιμοποιείται ως πρώτη ύλη για την επεξεργασία του σιδήρου. Μέχρι τα μέσα του 19ου αι. η βιομηχανία της ηπειρωτικής Ευρώπης συνεχίζει να στηρίζεται στο κάρβουνο και όχι στον άνθρακα (Βρετανία).

Χρήση νέων τεχνολογιών στην επεξεργασία του μεταλλεύματος, συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση (ανάπτυξη σιδηροδρόμων και παραγωγή πλοίων, μηχανολογικού εξοπλισμού), βελτίωση των συνθηκών μεταφοράς:

αποτέλεσμα: μείωση κόστους επεξεργασίας του μεταλλεύματος.  Είναι πλέον πιο συμφέρουσα η χωροθέτηση της βιομηχανίας στον τόπο εξόρυξης του μεταλλεύματος και όχι στον τόπο εξόρυξης της πρώτης ύλης, δηλ. του άνθρακα. Η επεξεργασία αρχίζει στα λιμάνια όπου μεταφέρεται ο σίδηρος λόγω της μεγάλης ποσότητας που μεταφέρεται στην Ευρώπη από τις αποικίες. Επίσης όλο και περισσότεροι παραγωγικοί κλάδοι προσελκύονταν απ’ την αγορά των μεγάλων καταναλωτικών κέντρων ή άλλων κατασκευαστικών κλάδων με αποτέλεσμα κατά το δεύτερο μισό του αιώνα λίγοι ήταν οι κλάδοι που δεν εκπροσωπούνταν στις ευρύτερες μητροπολιτικές περιοχές του Λονδίνου, Παρισιού, Βερολίνου ή στις βιομηχανικές περιοχές της βόρειας Γαλλίας, της Κάτω Ρηνανίας ή της Σαξονίας

Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΙΣ ΠΑΡΑΜΟΝΕΣ ΤΟΥ Α’  ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

ΒΙΟΤΕΧΝΙΑ – ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ

Ευρώπη: η πλέον βιομηχανικά αναπτυγμένη περιοχή στον κόσμο λόγω πρώτων υλών: σιδήρουκαι άνθρακα (κυριαρχία Αγγλία, Γερμανίας). Επίσης, κατείχε το μεγαλύτερο τμήμα της παγκόσμιας ναυτιλίας, στα εδάφη της υπήρχε το 30% περίπου του σιδηροδρομικού δικτύου παγκοσμίως καιπαρήγε τα περισσότερα υφαντά & πολλά από τα χημικά προϊόντα του κόσμου. Ήταν, κατά μέσο όρο, περισσότερο από αυτάρκης σε άνθρακα και έκανε εξαγωγές (από Αγγλία) με σκοπό τον ανεφοδιασμό των πλοίων σε άλλα μέρη του κόσμου. Επίσης διεξαγόταν και ένα μεγάλο ενδοευρωπαικό εμπόριο. Η συντριπτική παραγωγή σιδήρου γίνεται στη Γερμανία, Αγγλία,  Γαλλία & Ρωσία.

Η βιομηχανία χάλυβα εύρισκε τεράστιες αγορές σε τομείς όπως η βιομηχανία αυτοκινήτων, η ναυπήγηση πλοίων, βαριές μηχανολογικές κατασκευές που αντικατέστησαν τη ζήτηση του σιδηροδρομικού δικτύου πριν από μισό αιώνα.

Η ανάπτυξη της μεταλλουργίας οδηγεί στις πρώτες μορφές οικονομικής ενοποίησης (ολοκλήρωσης) στην Ευρώπη.

Η πρώτη, η πιο σημαντική για τη μελλοντική εξέλιξη της ηπείρου είναι η κάθετη ολοκλήρωση: Ηεξόρυξη, παραγωγή, επεξεργασία και πώληση του σιδήρου και του χάλυβα, δεν περιορίζεται γεωγραφικά. Άρα τα  συμφέροντα των εταιρειών ξεπερνούν τα εθνικά σύνορα. Ο παραγωγός του χάλυβα επιζητεί πλέον τον έλεγχο όχι μόνο της πηγής του σιδήρου αλλά και του μεταλλεύματος και του καυσίμου αλλά και τον έλεγχο της κατασκευής και εμπορίας του μετάλλου.

Οριζόντια ολοκλήρωση: Συνένωση εταιρειών με σκοπό την καλύτερη αξιοποίηση των πόρων και των αγορών. Αμέτρητα μικρά εργοστάσια πέρασαν στην ιδιοκτησία μεγαλύτερων και απορροφήθηκαν από αυτά. Ο σχηματισμός καρτέλ αποτέλεσε το επιστέγασμα αυτής της διαδικασίας. Οι παραγωγικές μονάδες συμφωνούσαν για τα επίπεδα της παραγωγής και για τις τιμές  και σε πολλές περιπτώσεις αποκτούσαν μονοπωλιακή θέση στη χώρα τους.

Κλωστοϋφαντουργία: Μόνο η βαμβακουργία διατηρεί την ανοδική τάση του 19ου αι.

Χημική βιομηχανία: ταχεία ανάπτυξη (Γερμανία, Αγγλία)

Γεωγραφικά η βιομηχανική παραγωγή παραμένει στη ζώνη που εκτείνεται από την Αγγλία ως και τη βορειοδυτική Γερμανία, το ζωτικό κέντρο» της Ευρώπης.

 Πιο πέρα υπάρχει η περιφέρεια με τον αγροτικό πληθυσμό και βιομηχανικά κέντρα της πρωτοβιομηχανικής περιόδου που μαραζώνουν είτε δημιουργούνται νέα που ανταποκρίνονται στις εξελίξεις.

ΠΗΓΕΣ

1. Aldcroft D – Ville S. επιμ., Η Ευρωπαϊκή Οικονομία 1750-1914, εκδ. Αλεξάνδρεια, μτφρ. Ν. Σταματάκης, Αθήνα 2005
2. Δρίτσα Μαργαρ. (επίμ)/ Θέματα οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας της Ευρώπης/ Εκδ. ΕΑΠ/ Πάτρα 2008
3. Γαγανάκης Κ, Κοινωνική και Οικονομική Ιστορία της Ευρώπης, Εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 1999
4. Hobsbaum E./ H εποχή των επαναστάσεων 1789-1848/ σ. 52/ Εκδ. ΜΙΕΤ/ Αθήνα 1992
5. North D. C., Δομή και μεταβολές στην Οικονομική Ιστορία, Εκδ. Κριτική, Α. Αλεξιάδη, Αθήνα 2000