Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ & Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΤΟΝ 19ο αι.
- ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ
Βιομηχανική Επανάσταση συνίσταται στη μετατροπή μιας οικονομίας από αγροτική σε βιομηχανική.
Η Β.Ε έλαβε χώρα σε διαφορετικές οικονομίες, υπό ποικίλες κοινωνικές συνθήκες και κοινωνικά συστήματα, όχι ταυτόχρονα, ούτε σε αντίστοιχες χρονικές περιόδους.
Η Βρετανία αποτελεί χώρα πρότυπο, λόγω σύμπτωσης και αλληλεπίδρασης οικονομικών, τεχνικών, πολιτικών, κοινωνικών και άλλων παραγόντων.
Το τίμημα για την οικονομική & τεχνική ώθηση ήταν η εξαθλίωση των εργατών.
ΟΙ ΓΝΩΜΕΣ ΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ
C. CIPOLA: «Η Βιομηχανική Επανάσταση μεταμόρφωσε τον άνθρωπο από γεωργό- κτηνοτρόφο σε χειριστή μηχανών που λειτουργούν Χωρίς ζώσα ενέργεια»
E. HOBSBAWM: η «πλέον βαθιά αναταραχή της ανθρώπινης ύπαρξης στην παγκόσμια ιστορία που έχει καταγραφεί σε τεκμήρια»
M. FORES: Θεωρεί θεμελιώδες λάθος τη μεταφορά της έννοιας «επανάσταση» από την πολιτική στην οικονομική & κοινωνική ιστορία. Για τον ίδιο υπάρχει απλώς μια συνέχεια της διάκρισης που έλαβε χώρα στη Μεσοποταμία πριν 5.000 χρόνια. Οι φτωχοί στις πόλεις της Μεσοποταμίας επιβίωναν ως δούλοι, ενώ στις αγγλικές πόλεις ως «μισθωτοί δούλοι»
Α. PAULINYI: Τεχνική Επανάσταση που πρωτοεμφανίστηκε στη Βρετανία και κράτησε περίπου εκατό χρόνια, κατά την οποία υπήρξε μετάβαση από την τεχνολογία με χειρονακτικά εργαλεία, που διήρκησε χιλιάδες χρόνια, στην τεχνολογία με μηχανικά εργαλεία
G.N CLARK: Η έννοια της «Βιομηχανικής Επανάστασης» συνδέεται σε μικρό βαθμό με την ιστορική πραγματικότητα, αλλά έχει περισσότερο εκπαιδευτική αξία.
Για τον Toynbee, η ουσία της Β.Ε έγκειται στην αντικατάσταση των μεσαιωνικών κανονισμών της παραγωγής και ελέγχου καταμερισμού του πλούτου, από τον ανταγωνισμό. Για τον ίδιο, η φεουδαλική οικονομία αντικαταστάθηκε οριστικά από τον καπιταλισμό.
Συνεπώς, έχει την ίδια αξία με όλα τα μεγάλα ιστορικά κινήματα που συνδέονται με τη μετάβαση στην αστική κοινωνία & την ωρίμανσή της στην Ευρώπη του 19ου αι. όπως: Η Μεταρρύθμιση, η Αναγέννηση, η Επιστημονική Επανάσταση, ο Διαφωτισμός & ο Ρομαντισμός.
Επίσης, η Ευρώπη χρωστά στην Βιομηχανική Επανάσταση την εμφάνιση 2 μεγάλων συστημάτων ιδεών: την οικονομική επιστήμη & την αντίθεσή της, το σοσιαλισμό.
D. NORTH: ΕΠΑΝΕΞΕΤΑΣΗ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ.
Αντιμετώπιση της Β.Επ. ως οικονομικής μεγέθυνσης, με κυριότερες συνέπειες τις εξής: 
Α) Πληθυσμιακή αύξηση με ρυθμό δίχως προηγούμενο
Β) Άνοδος βιοτικού επιπέδου στη Δύση, που επίσης δεν είχε προηγούμενο.
Γ) Στη Δύση, η γεωργία έπαψε να είναι η κύρια οικονομική δραστηριότητα και τη θέση της πήραν η Βιομηχανία & οι Υπηρεσίες.
Δ) Μετατροπή του Δυτικού κόσμου σε αστική κοινωνία, με συνέπειες: αυξανόμενη εξειδίκευση, καταμερισμό της εργασίας, αλληλεξάρτηση & αναπόφευκτες εξωτερικές οικονομικές επιδράσεις.
Ε) Η διαρκής τεχνολογική μεταβολή έγινε κανόνας. Επιστρατεύτηκαν νέες πηγές ενέργειας για να κάνουν τη δουλειά των ανθρώπων & άρχισαν να δημιουργούνται συνεχώς νέα υλικά & ουσίες για την ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών.
Ο Νορθ υποστηρίζει πως η ΒΕΠ ήταν απλά μια επιτάχυνση του ρυθμού καινοτομιών, οι απαρχές των οποίων χρονολογούνται πολύ νωρίτερα από την παραδεδεγμένη χρονολογία (1750-1830). Καθοριστικό ρόλο έπαιξε ο καλύτερος καθορισμός των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων.
Συνεπώς, η καινοτομία συνίσταται στο μέγεθος των μεταβολών κι όχι στον επαναστατικό χαρακτήρα τους.
Εξάλλου, οι υπηρεσίες & όχι η βιομηχανία, είναι αυτές που απασχολούν την πλειοψηφία των εργατών, ενώ ο ρυθμός οικονομικής μεγέθυνσης κατά τη ΒΕΠ δεν ήταν ιδιαίτερα εντυπωσιακός συγκρινόμενος με αντίστοιχους μεταγενέστερων εποχών.
Η ΒΕΠ δεν συνιστά ριζική ρήξη με το παρελθόν, αλλά εξελικτική κορύφωση μιας σειρά προηγούμενων γεγονότων.
Η αδυναμία ανάπτυξης συστηματικών ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων στην καινοτομία αποτέλεσε μια από τις κύριες αιτίες του αργού ρυθμού των τεχνολογικών μεταβολών.
Η μετάβαση από τη χειροτεχνία στο σύστημα ανάθεσης της παραγωγής σε νοικοκυριά και στη συνέχεια στα εργοστάσια, διήρκεσε πάνω από 3 αιώνες. Το κλειδί για την ερμηνεία αυτών των μεταβολών είναι η αύξηση του μεγέθους της αγοράς & τα προβλήματα ποιοτικού ελέγχου.
Η ΒΕΠ προέκυψε ως αποτέλεσμα των οργανωσιακών μεταβολών που είχαν στόχο να βελτιώσουν τον τρόπο ελέγχου των εργατών.
Η Βρετανία εξακολουθεί να λειτουργεί ως χώρα πρότυπο για την εκβιομηχάνιση, καθώς ήταν η πρώτη χώρα που ακολούθησε αυτόν το δρόμο και επηρέασε άλλες χώρες.
Ωστόσο, πρόσφατες εργασίες αμφισβητούν μονολιθικές ερμηνείες για το ρόλο της Βρετανίας, υποστηρίζοντας ότι η ευρωπαϊκή εκβιομηχάνιση χαρακτηρίζεται από μεγάλη ποικιλία προτύπων & τυπολογιών.
Εξάλλου, σύμφωνα με άλλους ερευνητές η σύγχρονη οικονομική ανάπτυξη δεν είναι τελείως επαναστατική, αλλά στηρίζεται σε αλλαγές που ανάγονται στο μακρινό παρελθόν.
Η υπερεθνική προσέγγιση στην ευρωπαϊκή οικονομική ανάπτυξη μοιάζει να είναι η καταλληλότερη οπτική. Οι αλληλεπιδράσεις των μεμονωμένων χωρών το 19ο αι. σε θέματα: εμπορίου, χρηματοδότησης, μετανάστευσης και μεταφοράς τεχνολογίας, είχαν τέτοιο μέγεθος που μπορούσαν να εγγυηθούν την ιδέα της ευρωπαϊκής οικονομίας ως βασικής μονάδας ανάλυσης.
Επίσης, τα υπερεθνικά θέματα αλληλεπιδρούν μεταξύ τους πολύ περισσότερο μέσα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο απ’ ότι μόνο μέσα στην ευρωπαϊκή ήπειρο.
Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
Μια σημαντική αλλαγή της σύγχρονης εποχής αποτελεί η διεύρυνση του χάσματος μεταξύ πλούσιων & φτωχών.
Όλες οι φτωχές χώρες βρίσκονταν στη Νότια & Ανατολική Ευρώπη, ενώ οι πλουσιότερες στην Βορειοδυτική πλευρά. Όσο ανατολικότερα & νοτιότερα, τόσο πιο ανεπαίσθητη είναι η επίδραση της σύγχρονης οικονομικής διεύρυνσης.
ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ
Η σύγχρονη έρευνα και συγγραφή για την οικονομική ιστορία της Ευρώπης, εστιάζονται πρωτίστως σε τρία κύρια θέματα: α) τον ποσοτικό προσδιορισμό της οικονομικής αλλαγής, β) τις πιο αγνοημένες περιοχές της ηπείρου, γ) την εξέταση προτύπων ή τυπολογιών ανάπτυξης. Βέβαια, το τελευταίο δεν έδωσε ιδιαίτερους καρπούς. Το πιο χαρακτηριστικό γνώρισμα της ανάπτυξης της Ευρώπης του 19ου αι. ήταν μάλλον οι μεγάλες διαφορές παρά η ομοιομορφία.
Η σύγχρονη οικονομική μεγέθυνσή υπήρξε μια επεκτεινόμενη & άνιση διαδικασία που ελάχιστα σεβάστηκε εθνικά σύνορα & το χρόνο. Συνεπώς, η περιφερειακή προσέγγιση αποτελεί ίσως το πιο χρήσιμο εργαλείο.
Σχετικά με την σύγχρονη οικονομική μεγέθυνση πρέπει να διερευνηθούν 4 ενδεχόμενα: α) ηανάπτυξη των ανθρώπινων πόρων από την άποψη της απόκτησης στοιχειώδους μόρφωσης & εκπαίδευσης, β) τα εισοδηματικά επίπεδα & η συσσώρευση, γ) η εξάλειψη του πληθυσμιακού περιορισμού, δ) οι δομές & οι θεσμοί του κράτους.
ΕΚΠΑΊΔΕΥΣΗ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ
Η σχέση εκπαίδευσης & σύγχρονης ανάπτυξης είναι σύνθετη. Δεν παρατηρείται ισχυρή συσχέτιση ανάμεσα στις εισροές εκπαίδευσης & στην αύξηση του εισοδήματος μεταξύ των αναπτυγμένων χωρών σήμερα, αν και οι χαμηλότερου εισοδήματος χώρες έχουν υψηλά ποσοστά αναλφαβητισμού.
Οι οικονομολόγοι της ανάπτυξης έχουν υποστηρίξει ότι για τις χώρες που θέλουν να πετύχουν σύγχρονη οικονομική μεγέθυνση αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση να έχουν κατοχυρώσει τη γνώση, γραφή & ανάγνωση. Η άποψη έχει τη λογική της από την σκοπιά διάδοσης της τεχνολογίας στην οποία στηρίζεται η ανάπτυξη και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό, από το αν ο πληθυσμός έχει τις αναγκαίες ικανότητες & δεξιότητες, αλλά και το κίνητρο για να αξιοποιήσει τη σύγχρονη τεχνολογία.
Ωστόσο, η εκπαίδευση πρέπει να είναι αρκετά διαδεδομένη, αλλά πρέπει επίσης, να έχει κοσμικό & ορθολογικό χαρακτήρα., διαφορετικά είναι αδύνατον να επιτευχθούν τα επιθυμητά αποτελέσματα.
Αντίθετα, η στενή & τυποκρατική εκπαίδευση δεν μπορεί να επιτύχει τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Παράδειγμα αποτελεί η Ισπανία του 19ου αι, που αν και είχε αυξήσει την παροχή εκπαίδευσης δεν πέτυχε σύγχρονη οικονομική μεγέθυνση. Ο λόγος αποδίδεται στον έλεγχο της από την εκκλησία, η οποία έδινε προτεραιότητα στην πίστη & την κατήχηση, ενώ παραμελούσε την κοσμική διδασκαλία. Το ίδιο στενές αντιλήψεις για το ρόλο της εκπαίδευσης επικράτησαν και σε μεγάλα τμήματα της Λατινικής Αμερικής, της Μέσης Ανατολής και της Κίνας, όπου η κομφουκιανή ηθική κατάπνιξε τον κοσμικό διαφωτισμό, ενώ οι χώρες του Τρίτου Κόσμου σήμερα είναι συχνά θύματα απρόσφορων εκπαιδευτικών στρατηγικών, οι οποίες, μερικές φορές , μάλλον κάνουν κακό παρά καλό.
Υπάρχει η πεποίθηση, η οποία στηρίζεται και σε εμπειρικά δεδομένα, πως η διάδοση της κοσμικής εκπαίδευσης ενθάρρυνε τη θετική ανταπόκριση των Δυτικών χωρών. Η εκπαίδευση κοσμικού & ορθολογικού χαρακτήρα λειτούργησε ως εκσυγχρονιστική δύναμη, βοηθώντας όχι μόνο στην απόκτηση νέας τεχνολογίας & βελτιωμένων παραγωγικών μεθόδων, αλλά επέφερε σημαντική μεταβολή στην πολιτική εξουσία και συνάμα προκάλεσε ρήγμα στις παραδοσιακές αξίες & κουλτούρες, διευρύνοντας τους ορίζοντες του πληθυσμού.
Επίσης υπάρχουν έρευνες που δείχνουν πως οι περιοχές με υψηλό δείκτη εγγραμμάτων κατά την έναρξη της περιόδου (1850), 
ακόμα κι αν ήταν φτωχές, ήταν γενικά εκείνες που κατόρθωσαν να πετύχουν τα υψηλότερα επίπεδα κατά κεφαλήν εισοδήματος. Ωστόσο, υπάρχουν παραδείγματα που δείχνουν πως το υψηλό αρχικό εισόδημα σε συνδυασμό με τα υψηλά ποσοστά εγγραμμάτων, δεν εγγυώνται, κατ’ ανάγκη, ότι η αρχική σχετική κατάταξη με βάση το εισόδημα θα επαναληφθεί κάποια μελλοντική στιγμή. Γενικά, τα αποτελέσματα πράγματι υποδηλώνουν ότι τα πρώιμα εκπαιδευτικά επιτεύγματα μπορεί να ήταν σημαντική προϋπόθεση της σύγχρονης οικονομικής μεγέθυνσης.
ακόμα κι αν ήταν φτωχές, ήταν γενικά εκείνες που κατόρθωσαν να πετύχουν τα υψηλότερα επίπεδα κατά κεφαλήν εισοδήματος. Ωστόσο, υπάρχουν παραδείγματα που δείχνουν πως το υψηλό αρχικό εισόδημα σε συνδυασμό με τα υψηλά ποσοστά εγγραμμάτων, δεν εγγυώνται, κατ’ ανάγκη, ότι η αρχική σχετική κατάταξη με βάση το εισόδημα θα επαναληφθεί κάποια μελλοντική στιγμή. Γενικά, τα αποτελέσματα πράγματι υποδηλώνουν ότι τα πρώιμα εκπαιδευτικά επιτεύγματα μπορεί να ήταν σημαντική προϋπόθεση της σύγχρονης οικονομικής μεγέθυνσης.
Το προβάδισμα που απόκτησαν οι χώρες της Δύσης στην ανάπτυξη των ανθρώπινων πόρων τους ήταν σημαντικός παράγοντας στην άνοδό τους σε μια οικονομικά κυρίαρχη θέση. Το γεγονός μάλλον εξηγεί τις ανισότητες στην εφαρμογή της τεχνολογίας & τη διάχυση των τεχνολογιών μέσα στην Ευρώπη, που οι περισσότερες πήγαζαν από τη Δύση κι από εκεί εξαπλώνονταν σε άλλες περιοχές, καθώς αυτές εξαρτώνται από τη μεταφορά δεξιοτήτων & γνώσης.
ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΑ & ΠΟΡΟΙ
Σχετικά με τα εισοδήματα & τις δομές, υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις που υποδηλώνουν πως η Δυτική Ευρώπη, ήταν περισσότερη αναπτυγμένη από κάθε άλλη πολιτισμένη περιοχή του κόσμου ήδη από τον 18ο αι.
Υπάρχουν εκτιμήσεις πως η Ευρώπη ήταν ήδη πλούσια συγκριτικά με τις περισσότερες περιοχές του κόσμου πριν από την Βιομηχανική Επανάσταση, κάτι που σημαίνει ότι ήταν έτοιμη να κάνει το πρώτο μεγάλο βήμα της σύγχρονης οικονομικής ανάπτυξης. Επίσης το αποφασιστικό χάσμα μεταξύ Ευρώπης & Ασίας είχε δημιουργηθεί πριν την εκβιομηχάνιση. Ομοίως, η υπεροχή της Δυτικής Ευρώπης από την Ανατολική βρίσκονταν ήδη σε εξέλιξη από το τέλος του 17ου αι., αν όχι νωρίτερα. Η συγκεκριμένη θέση δεν αποκτήθηκε με κάποια επαναστατική αλλαγή, αλλά ήταν προϊόν αργής αύξησης των εισοδημάτων για μακρά χρονική περίοδο. Η οικονομική μεγέθυνσή προχωρούσε επί αιώνες, συχνά ανεπαίσθητα, με περιοδικές οπισθοχωρήσεις, και δεν ήταν πάντα εύκολο να ανακαλυφθεί.
Οι ευρωπαϊκές προβιομηχανικές περιοχές, εμφανίζουν μια αργή ανοδική τάση του κατά κεφαλήν εισοδήματος, όχι εντυπωσιακή για τα σημερινά δεδομένα, αλλά σίγουρα σημαντική ώστε να επιτρέψει μια σταθερή συσσώρευση από το 16ο – 17ο αι.
Ενδεικτική των μακροχρόνιων αλλαγών είναι η επέκταση της εμπορικής δραστηριότητας, που συνοδεύονταν από τεράστια επέκταση των εμπορικών ευκαιριών τις οποίες δημιούργησαν Δυτικοί έμποροι που ανέπτυξαν δράση σε Ανατολικό & Δυτικό κόσμο από το 16 αι. και μετά.
Η Δυτική Ευρώπη και οι υπερπόντιες προσαρτήσεις της, ήταν σε πολύ καλύτερη θέση από την υπόλοιπη Ευρώπη & τους Ανατολικούς πολιτισμούς, για να συσσωρεύσουν κεφάλαιο, επειδή η επέκταση των εμπορικών δραστηριοτήτων, η αργή αλλά σταθερή άνοδος των εισοδημάτων & η ευνοϊκή βάση των παραγωγικών πόρων σήμαιναν ότι εκείνο που επέτρεψε αυτές τις εξελίξεις ήταν ότι υπήρχε κάποιο περιθώριο πάνω από το όριο επιβίωσης.
Αντίθετα, στην Ανατολική Ευρώπη, στην Ασία, στη Μέση Ανατολή ή την Κίνα δεν υπήρχε κοινωνική τάξη ανάλογη με την αστική, η οποία συσσώρευε τόσο πολύ κινητό πλούτο για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα.
Η διαδικασία συσσώρευσης ήταν ζωτικής σημασίας για την μετέπειτα εκμετάλλευση των νέων τεχνολογιών, την ανάπτυξη της μεγάλης χειροτεχνικής παραγωγής και τον εκσυγχρονισμό της γεωργίας. Το γεγονός αποτελεί σημαντικό δείκτη της μακροχρόνιας καταγωγής της εξελικτικής διαδικασίας, τονίζοντας την ουσιαστική συνέχεια σε αντίθεση με την έννοια της δραματικής διαρθρωτικής αλλαγής.
ΣΠΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΟ ΦΡΑΓΜΑ
Ο Δυτικός πολιτισμός δεν αισθάνθηκε ποτέ το είδος της πληθυσμιακής πίεσης που αντιμετωπίζουν σήμερα οι χώρες του Τρίτου Κόσμου ή εκείνη που αντιμετώπισαν στο παρελθόν ορισμένοι ασιατικοί πολιτισμοί.
Το κύριο δημογραφικό άλμα της Ευρώπης συνέβη μόνο όταν είχαν αρθεί οι περιορισμοί στους παραγωγικούς πόρους. Δηλαδή, η μεγάλη αύξηση του πληθυσμού της Ευρώπης άρχισε όταν υπήρχαν οι δυνατότητες να συντηρηθεί ο αυξημένος πληθυσμός.
Ο λόγος που δεν ξέσπασε τέτοια κρίση, ήταν επειδή οι Δυτικοευρωπαίοι κατάφεραν να απελευθερωθούν από τη Μαλθουσιανή απειλή, επειδή η ικανότητα των οικονομιών τους να προσφέρουν αγαθά είχε βελτιωθεί τόσο πολύ που μπόρεσε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την πληθυσμιακή πίεση.
Η ικανότητα εναρμόνισης των τροφίμων με τον πληθυσμό αποτέλεσε έναν από τους κυριότερους παράγοντες της ανάπτυξης. Το ίδιο σημαντικό, ήταν το γεγονός ότι παράλληλα επεκτείνονταν και η μη αγροτική απασχόληση, κάτι που επέτρεψε τη μεταφορά εργασίας από τομέα σε τομέα, και συνεπώς, δεν άφησε τον αγροτικό τομέα να κατακλυστεί από εργατικά χέρια μέχρι του σημείου που αρχίζουν οι φθίνουσες αποδόσεις ή όπου η παραγωγικότητα της εργασίας γίνεται μηδενική.
Με αυτήν την έννοια, η πραγματική σημασία της Βιομηχανικής Επανάστασης δεν έγκειται «στους ρυθμούς ανάπτυξης τους οποίους πέτυχε, αλλά στο γεγονός ότι, για πρώτη φορά, πολλές ευρωπαϊκές κοινωνίες ξέφυγαν από τη μαλθουσιανή παγίδα».
Η ουσιαστική απουσία των ίδιων μακροχρόνιων δυναμικών αλλαγών στην Ανατολική Ευρώπηεξηγεί την αναπτυσσόμενη σχετική καθυστέρησή της & την ανικανότητά της να αντιμετωπίσει τις πληθυσμιακές πιέσεις. Αυτή η αδυναμία προσαρμογής συνδέθηκε, με τη σειρά της, με θεσμικούς περιορισμούς.
ΚΡΑΤΗ ΘΕΣΜΟΙ & ΝΟΜΙΚΑ ΠΛΑΙΣΙΑ
Η ανάπτυξη του Δυτικού πολιτισμού θα μπορούσε να είναι πολύ διαφορετική αν τα κράτη & οι θεσμοί δεν είχαν προσαρμοστεί στις ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας. Σήμερα, οι οικονομολόγοι ιστορικοί & οι οικονομολόγοι της ανάπτυξης αναγνωρίζουν πολύ περισσότερο ότι οι θεσμοί μπορεί να έχουν σημαντική σχέση με το ρυθμό με τον οποίο προοδεύει μια χώρα.
Οι Νορθ & Τόμας, εστιάζουν στη σπουδαιότητα της δημιουργίας ενός θεσμικού & νομικού πλαισίου που προάγει την οικονομική δραστηριότητα & τα εμπορικά τολμήματα.
Υπάρχουν πολλά ιστορικά παραδείγματα, κατά τα οποία κράτη & θεσμοί λειτούργησαν ως εμπόδιο στην πρόοδο & την αξιοποίηση νέων ευκαιριών, επειδή δεν κατάφεραν να προσαρμοστούν στις ανάγκες μιας απαιτητικής κοινωνίας. 1. Μπορεί να δρουν περιοριστικά & κατασταλτικά απέναντι στα οικονομικά τολμήματα, 2. Μπορεί να αδυνατούν να διασφαλίσουν πρόσφορο πλαίσιο που θα νομιμοποιεί τα δικαιώματα ιδιοκτησίας και τις οικονομικές συναλλαγές ή, ακόμα χειρότερα 3. μπορεί να αποσπούν πολλά από τον πληθυσμό μέσα από τη φορολογία, τη διαρπαγή ή τη δωροδοκία & τη διαφθορά.
Στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρασίας, οι κρατικές δομές & θεσμοί παρέμειναν ουσιαστικά φεουδαρχικές & καταπιεστικές. Οι 
δυναστείες της Ινδίας, της Κίνας & της Οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελούσαν στρατιωτικά, δεσποτικά καθεστώτα που ενδιαφέρονταν να διατηρήσουν την ισχύ τους, αποσπώντας φόρους υποτελείας από τους εξαθλιωμένους υπηκόους τους. Παρόμοια κατάσταση με δεσποτικούς ηγεμόνες που επέβαλαν βαριά φορολογία επικρατούσε στα Βαλκάνια.
δυναστείες της Ινδίας, της Κίνας & της Οθωμανικής αυτοκρατορίας αποτελούσαν στρατιωτικά, δεσποτικά καθεστώτα που ενδιαφέρονταν να διατηρήσουν την ισχύ τους, αποσπώντας φόρους υποτελείας από τους εξαθλιωμένους υπηκόους τους. Παρόμοια κατάσταση με δεσποτικούς ηγεμόνες που επέβαλαν βαριά φορολογία επικρατούσε στα Βαλκάνια.
Η Ευρώπη όταν αναδύθηκε από αυτήν την κατάσταση κατάφερε να μην περάσει σε μονολιθικά δεσποτικά καθεστώτα & να διαμορφώσει ένα σύστημα εθνικών κρατών.
Τα νέα κράτη της Δύσης ήταν πιο ανταγωνιστικά και, όταν ήρθε η ώρα, πιο φιλελεύθερα από τα καθεστώτα της ανατολικής Ευρώπης. Κατάφεραν να δημιουργήσουν συνθήκες μεγαλύτερης οικονομικής ασφάλειας & να πετύχουν αντίστοιχη αύξηση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας. Κάποια στιγμή κατάφεραν να καταργήσουν ή να τροποποιήσουν μερικά από τα πιο ανασχετικά χαρακτηρηστικά της παραδοσιακής κοινωνίας (π.χ. φεουδαρχικοί περιορισμοί), κάτι που ακολούθως μείωσε το αγοραίο κόστος συναλλαγής & ενδυνάμωσε τους δεσμούς ανάμεσα στην προσπάθεια & την ανταμοιβή.
Η πιο διακριτή αντίθεση μεταξύ ανατολής & δύσης είναι τα διαφορετικά νομικά πλαίσια σχετικά με τις συναλλαγές & τα δικαιώματα ιδιοκτησίας. Η εμφάνιση του εθνικού κράτους στη Δύση συνοδεύτηκε με την επαναφορά σε ισχύ του Ρωμαϊκού δικαίου, που θεωρούνταν ότι παρείχε επαρκείς εγγυήσεις για την ατομική ιδιοκτησία, και θεωρούνταν από πολλούς παρατηρητές ως το πιο αποτελεσματικό εργαλείο ενθάρρυνσης των καπιταλιστικών συναλλαγών.
Αντίθετα, από εμπορική οπτική γωνία, το ισλαμικό, το κινέζικο & το ιαπωνικό δίκαιο έθεταν σοβαρά εμπόδια στην οικονομική επιχειρηματική δραστηριότητα.
Στη Δύση, οι συνθήκες χρειάστηκαν αιώνες για να ωριμάσουν, αλλά η αλλαγή ήταν προϊόν αργών εσωτερικών διεργασιών. Αντίθετα στην ανατολή, τα φεουδαρχικά κατάλοιπα επιβίωσαν για μεγάλο χρονικό διάστημα μετά την τυπική κατάργηση της φεουδαρχίας. Επίσης, στην περίπτωση των νότιων Βαλκανίων, ήταν πολύ δύσκολο να μεταφυτευθεί ο καπιταλισμός σε ένα εχθρικό περιβάλλον, καθώς δεν ήταν σύστημα που ξεπήδησε από την εσωτερική δομή της οικονομίας, αλλά μάλλον προσάρτημα του καπιταλισμού της Κεντρική & Δυτικής Ευρώπης, και εισήχθη κυρίως από ξένους.
Ωστόσο, ο καπιταλισμός κατέστρεψε εν μέρει την παλιά οικονομική τάξη της αγροτικής κοινωνίας, αλλά δεν ήταν αρκετά ισχυρός για να την αντικαταστήσει πλήρως με ένα νέο σύστημα που θα βελτίωνε τη μοίρα των μαζών. Συνεπώς, μια κοινωνία χρειάζεται χρόνο για να προσαρμοστεί στις νέες ιδέες & πρακτικές και στους διαφορετικούς τρόπους σκέψης & συμπεριφοράς, ειδικά αν όλα αυτά δεν είναι γηγενή, και η μαθησιακή διαδικασία (δυτικοευρωπαϊκή πείρα) είναι μακρά & κοπιαστική.
Από τις αρχές του 19ου αι., μόνο η δυτική Ευρώπη, είχε προσαρμόσει, μέσα από μακροχρόνιες διαδικασίες εξέλιξης, τους θεσμούς & το νομικό πλαίσιο της σε βαθμό που να μην είναι πλέον εμπόδιο για τη σύγχρονη οικονομική μεγέθυνση.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η ανάλυση επικεντρώνεται όχι στο πως η Δύση απόκτησε υπεροχή, αλλά γιατί πρώτη ήταν σε θέση να το κατορθώσει. Μόνο οι χώρες που είχαν περάσει από μια μακρά περίοδο μαθητιάς μπόρεσαν να αναπτυχθούν.
Ωστόσο το πρότυπο ανάπτυξης δεν ήταν ταυτόσημο ή ομοιόμορφο. Ούτε οι χώρες που είχαν κάποιο προβάδισμα κατάφερναν πάντα να κεφαλαιοποιούν την τύχη τους.
Είναι αλήθεια ότι μεγάλες περιοχές του κόσμου μετατράπηκαν τελικά σε δορυφόρους ή εξαρτήματα του Δυτικού πολιτισμού, αλλά η βάση της Δυτικής οικονομικής υπεροχής είχε δημιουργηθεί πολύ προτού η εξάρτηση & τα αποικιοκρατικά συστήματα, στη σύγχρονη μορφή τους, γίνουν πραγματικότητα.
Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ & Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΤΟΝ 19ο αι.
Η Β.Ε έλαβε χώρα σε διαφορετικές οικονομίες, υπό ποικίλες κοινωνικές συνθήκες και κοινωνικά συστήματα, όχι ταυτόχρονα, ούτε σε αντίστοιχες χρονικές περιόδους.
Η Βρετανία αποτελεί χώρα πρότυπο, λόγω σύμπτωσης και αλληλεπίδρασης οικονομικών, τεχνικών, πολιτικών, κοινωνικών και άλλων παραγόντων.
Το τίμημα για την οικονομική & τεχνική ώθηση ήταν η εξαθλίωση των εργατών.
Μετάβαση από την τεχνολογία χειρωνακτικών εργαλείων σε εκείνη των μηχανικών, έλαβε χώρα στη Βρετανία στη διάρκεια 100 περίπου χρόνων και ονομάστηκε τεχνική επανάσταση.
Για τον Toynbee, η ουσία της Β.Ε έγκειται στην αντικατάσταση των μεσαιωνικών κανονισμών της παραγωγής και ελέγχου καταμερισμού του πλούτου, από τον ανταγωνισμό. Για τον ίδιο, η φεουδαλική οικονομία αντικαταστάθηκε οριστικά από τον καπιταλισμό.
ΠΗΓΕΣ
- AldcroftD – VilleS. επιμ., Η Ευρωπαϊκή Οικονομία 1750-1914, εκδ. Αλεξάνδρεια, μτφρ. Ν. Σταματάκης, Αθήνα 2005
- Δρίτσα Μαργαρ. (επίμ)/ Θέματα οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας της Ευρώπης/ Εκδ. ΕΑΠ/ Πάτρα 2008
- Γαγανάκης Κ, Κοινωνική και Οικονομική Ιστορία της Ευρώπης, Εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 1999
- Hobsbaum E./ H εποχή των επαναστάσεων 1789-1848/ σ. 52/ Εκδ. ΜΙΕΤ/ Αθήνα 1992
- North D. C., Δομή και μεταβολές στην Οικονομική Ιστορία, Εκδ. Κριτική, Α. Αλεξιάδη, Αθήνα 2000
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου